ऑपरेशन सिंदूरमध्ये चिनी उपग्रहांनी केली पाकिस्तानला मदत, भारतीय उपग्रहांनी केला दोघांचा मुकाबला

भारताला अंतराळातून अत्यंत सखोल गुप्तचर माहिती मिळवता येणार आहे. मात्र या प्रकल्पाला पहिल्याच पायरीत जानेवारी २९, २०२५ रोजी लाँच करण्यात आलेल्या NVS-02 या उपग्रहाच्या अपयशाने मोठा धक्का बसला.

Satellite AI Photo

Image Credit: Freepik

नवी दिल्ली - भारत-पाकिस्तान संघर्षात, चीनने पाकिस्तानला केवळ सैनिकी उपकरणे पुरवून मदत केली असे नाही, तर अत्याधुनिक उपग्रह तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून गुप्तचर माहिती, देखरेख (ISR – Intelligence, Surveillance and Reconnaissance) या बाबतीत मोठा पाठिंबा दिला. मात्र याचवेळी भारतानेही आपल्या सर्व लष्करी व नागरी अंतराळ संसाधनांची एकत्रित तैनाती करून पाकिस्तान-चीन आघाडीचा मुकाबला केला.

५२ उपग्रहांची महत्त्वाकांक्षी योजना

भारतीय लष्कराने पुढील पाच वर्षांत ५२ उपग्रहांचं स्वतंत्र तंत्रज्ञान-आधारित संजाळ (constellation) उभारण्याचा संकल्प केला आहे. यामुळे भारताला अंतराळातून अत्यंत सखोल गुप्तचर माहिती मिळवता येणार आहे. मात्र या प्रकल्पाला पहिल्याच पायरीत जानेवारी २९, २०२५ रोजी लाँच करण्यात आलेल्या NVS-02 या उपग्रहाच्या अपयशाने मोठा धक्का बसला.

GSLV-Mk 2 रॉकेटवर स्वार होऊन श्रीहरीकोटा येथून झेपावलेल्या या उपग्रहाचं निर्धारित कक्षेत (orbit) स्थानिकरण अपयशी ठरलं, कारण त्याच्या onboard थ्रस्टर्समध्ये तांत्रिक बिघाड झाला. हा लाँच ISRO ची १००वी यशस्वी उड्डाण योजना असतानाही, निकाल अपेक्षेप्रमाणे लागला नाही.

हा उपग्रह भारताच्या NavIC (Navigation with Indian Constellation) प्रणालीचा भाग आहे, ज्यामुळे भारत आणि त्याच्या सीमांच्या पलीकडील १५०० किमी परिसरात अचूक स्थाननिर्धारण करता येणार होते.

चिनी उपग्रहांच्या मदतीने पाकिस्तानने साधला निशाणा

चिनी उपग्रहांच्या मदतीने पाकिस्तानने भारताविरोधात अत्यंत अचूक टप्प्याटप्प्याने हल्ला (Kill Chain) आखल्याचे समोर आले आहे. यामुळे भारताच्या काही लढाऊ विमानांचे नुकसान झाल्याचा संशय अधिकाऱ्यांनी व्यक्त केला आहे. या संदर्भात EurAsian Times ला माहिती देताना एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने कबूल केलं की, "आम्ही आमची सर्व अंतराळ साधनं लष्कराच्या सेवेत दिली होती. दोन्ही देश एकमेकांकडे पाहत होते. आमच्याकडे काही त्रुटी होत्या, पण आम्ही पूर्वीपेक्षा नक्कीच चांगलं काम केलं."

भारत आणि चीन उपग्रह क्षमता

• चीनकडे भारताच्या तुलनेत ४-५ पट अधिक उपग्रह साधनं आहेत.
• चीनकडे ७ भूस्थिर (geostationary) उपग्रह आहेत, जे सतत निरीक्षण करू शकतात.
• मात्र त्यांची दृश्य स्पष्टता (resolution) तुलनेत कमी असते.
• चीनचं उपग्रह जाळं निम्न-कक्षा (LEO), ग्राउंड कंट्रोल स्टेशन, कम्युनिकेशन नेटवर्क्स यांनी जोडलेलं असून, ते अत्यंत लवचिक आहे.

चीनच्या तुलनेत तयारी अपुरी

भारताने युद्धाच्या काळात जरी ISR संसाधनांचा उपयोग चपळतेने केला असला, तरीही संधी असताना अंतराळात अधिक गुंतवणूक व स्वतंत्र क्षमता उभारण्याची गरज अधिक ठळक झाली आहे. चीनच्या तुलनेत भारताची ISR माहिती संकलन व विश्लेषण क्षमता आजही मर्यादित आहे, हे लष्करी अधिकाऱ्यांनी मान्य केलं.

भारतासाठी ही एक चेतावणीची वेळ आहे. पुढील संभाव्य संघर्षात भारतीय लष्कराला स्वतंत्र, अचूक, आणि विश्वासार्ह अंतराळ तंत्रज्ञान आवश्यक आहे. NavIC प्रणाली, नवे उपग्रह प्रक्षेपण, आणि अंतराळ लष्करीकरणासंबंधी धोरणात्मक निर्णय तातडीने घेतले गेले पाहिजेत, अन्यथा चीनसारख्या देशांपुढे 'अंतराळीय आघाडीत' भारत मागे पडण्याचा धोका आहे.