विमानात बसताना सर्वात सुरक्षित सीट कोणती? जाणून घ्या Aviation Experts काय सांगतात

अलिकडच्या विमान अपघाताच्या दुर्घटनांमुळे एक प्रश्न पुन्हा निर्माण झाला आहे. विमानात 'सर्वात सुरक्षित जागा' आहे का? विमान वाहतूक संशोधक आणि सुरक्षा तज्ज्ञांचा असा विश्वास आहे की…

मुंबई : हवाई प्रवास हा आकडेवारीनुसार सर्वात सुरक्षित मानला जातो. तरीदेखील, विमान अपघातांचे नाट्यमय व्हिडिओज, तातडीच्या लँडिंगचे दृश्य आणि सोशल मीडियावर काही सेकंदांत व्हायरल होणारे फुटेज पाहून अनेक प्रवाशांच्या मनात भीती निर्माण होते. विमानसेवेमधील मृत्यूदायक अपघात होण्याची शक्यता १.३७ कोटीत चक्के १ एवढी नगण्य असूनही, अनेक ताज्या घटनांमुळे एक जुना प्रश्न पुन्हा ऐरणीवर आला आहे, की विमानात सर्वात सुरक्षित सीट कोणती?

हवाई सुरक्षा तज्ज्ञ आणि संशोधकांच्या मते, अपघात फारच दुर्मिळ असले तरी, प्रवासी कुठे बसतात याचा त्यांच्या वाचण्याच्या संधींवर काही प्रमाणात परिणाम होऊ शकतो. विमानाच्या शेवटच्या भागात बसणे, आपत्कालीन दरवाज्यांच्या जवळ असणे अशा अनेक घटकांवर सुरक्षितता अवलंबून असते.

विमानाचा शेवटचा भाग ठरतो अधिक सुरक्षित? 

२०१५ मध्ये टाईम मासिकाने अमेरिकेच्या ‘एफएए’ (Federal Aviation Administration) च्या क्रॅश डेटाचा अभ्यास करून असा निष्कर्ष काढला की, विमानाच्या मागच्या तिसऱ्या भागात बसलेल्या प्रवाशांचा मृत्यूदर सर्वात कमी होता. विशेषतः लँडिंगदरम्यान झालेल्या सौम्य अपघातांमध्ये, विमानाच्या पुढच्या भागावर जास्त परिणाम होतो. अशावेळी शेवटच्या भागात बसणाऱ्या प्रवाशांना अधिक संधी असते बचावाची.

हवाई सुरक्षा अभ्यासक डॅनियल क्वासी अजेकुम यांच्या मतेही, अपघातात विमानाची रचना तुटते तेव्हा पुढचा भाग जास्त नुकसानग्रस्त होतो, मागील भाग तुलनेत अधिक मजबूत आणि सुरक्षित राहतो.

विंग्जजवळील सीट्स: संरचनेत मजबूत, पण जोखीमही 

विमानाच्या पंखांजवळील सीट्स, म्हणजेच मध्यभागी असलेल्या जागा काही प्रमाणात सुरक्षित मानल्या जातात. ऑस्ट्रेलियातील युनिव्हर्सिटी ऑफ न्यू साउथ वेल्सचे प्राध्यापक चेंग-लुंग वू सांगतात की, हे भाग रचनेत अधिक मजबूत असतात कारण पंखांना आधार देणे आणि विमानाचे संतुलन राखणे हे कार्य या भागात होते. शिवाय, या सीट्स आपत्कालीन बाहेर पडण्याच्या दारांजवळ असल्याने, अपघातानंतर ९० सेकंदांच्या ‘गोल्डन विंडो’मध्ये बाहेर पडणे सोपे होते.

तरीही, या भागाला एक धोका असतो, तेथे इंधनाचे टाकी असतात. काही विशिष्ट अपघातांमध्ये आग लागण्याचा धोका अधिक असतो. अशा वेळी प्रवाशांनी त्वरित बाहेर पडणे अत्यावश्यक असते, कारण उरलेले इंधन पेटू शकते किंवा विषारी धूर निर्माण होऊ शकतो.

एक्झिट रो: संधीसह जबाबदारीही 

एक्झिट रो, म्हणजेच आपत्कालीन दारांच्या अगदी पुढे असलेल्या सीट्स, अधिक पाय मोकळेपणासोबतच वाचण्याची संधीही वाढवतात. पण इथे बसणाऱ्या प्रवाशांकडून अपेक्षा केली जाते की, ते शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या सक्षम असावेत, अपघातात इतरांना मदत करू शकावेत आणि गोंधळ न करता शांतपणे निर्णय घेऊ शकावेत.

खिडकी, मध्यभागी की कॉरिडॉर सीट? 

समान रांगेतील कोणती सीट सर्वात सुरक्षित, याविषयी फारसे ठोस संशोधन नाही. तरी काही तज्ज्ञांचा अंदाज आहे की मध्यभागीची सीट थोडी अधिक सुरक्षित असू शकते, कारण बाजूला बसलेले प्रवासी एकप्रकारे 'कुशन' म्हणून काम करतात. कॉरिडॉर सीट्समधून लवकर बाहेर पडता येते, पण गोंधळात पडणारी वस्तू किंवा तुटणारे सामान याचा फटका बसण्याची शक्यता अधिक असते. खिडकीजवळ बसलेल्यांना मात्र धुराने भरलेल्या केबिनमधून बाहेर पडण्यात अडथळा येऊ शकतो.

सर्वात महत्वाचे: सीट बेल्ट बांधलेले असणे 

आपण कुठे बसतो, यापेक्षा अधिक महत्त्वाचे आहे सीट बेल्ट सतत बांधून ठेवणे. कारण, विमानप्रवासातील सर्वाधिक जखमी होण्याची कारणे म्हणजे टर्ब्युलन्स. तज्ज्ञांनी वारंवार सांगितले आहे की, 'सीट बेल्ट साईन' बंद असतानाही सीट बेल्ट लावून ठेवावा.

सजगता म्हणजे खरे संरक्षण 

वाचण्याची संधी सीटवर नव्हे तर सजगतेवर अवलंबून असते. अपात्कालीन सूचना कार्ड काळजीपूर्वक वाचणे, जवळचे एक्झिट दरवाजे पाहून ठेवणे आणि आपल्या सीटपासून त्या दरवाज्यांपर्यंत किती रांगा आहेत हे लक्षात ठेवणे, ही छोटीशी तयारीसुद्धा जीव वाचवू शकते.

“केवळ काही सेकंदांची तयारी, संपूर्ण आयुष्य वाचवू शकते,” असा इशारा तज्ज्ञांनी दिला आहे. आपत्कालात शांत राहणे, सूचना पाळणे आणि क्षणात निर्णय घेणे हे प्रवाशांना बळी न होता वाचलेले बनवते.